Kendini bilmek insanı geliştirebilir ve dünyamızı inşa etmekte yapıcı rol oynayabilir mi?

Günün yirmi dört saati başkalarını öyle veya böyle eleştiriyor, bununla aslında, belki dürüst olmayan bir şekilde eleştirdiklerimizin “bizim gibi” düşünmelerini, hatta “benim gibi” gibi olmalarını istiyoruz. Peki, ama eleştirdiğimiz şeyleri, işleri biliyor, o insanları yeterince tanıyor muyuz?  Hadi, o istemediklerimiz, beğenmediklerimiz bir yana, kendimizi hakkıyla biliyor, tanıyor muyuz? Eğer kendimizi tanımıyorsak, bilmiyorsak, başkalarını kendimize benzetmeye çalışmakla yeryüzündeki aptalca işlerden birini yaptığımızın farkında mıyız? Öyle ya, diyelim ki, sokakta rastladığımız birini, görmediğimiz, bilmediğimiz bir yere yönlendiriyorsak bunun için başka ne denebilir?

Öyleyse başkalarını kendimize benzetmeye çalışmadan çok önce kendimizi bilmeye, tanımaya, hatta ‘bir şeye benzetmeye’  bakmak gerekir. “Kendini bilmek!” Yazılı kültürümüzde büyük bir yeri var ama kimin, ne kadar umurunda! Orta Çağlardan bu yana yuvarlanarak gelen bu söz, maalesef bir tekerlemeye dönüşmüş durumda!

Kendimizi bilmenin kısa bir turuna çıkmaya var mısınız?

Peki, nereden başlayalım? Birey olarak kim olduğumuzu bilmek için öncelikle tür olarak kendimizi bilmemiz gerekir. Zira her “ben” veya “o,” ancak ait olduğu türün içinde anlam kazanabilir? Değilse insanı develerle yarıştırır, maymunu kartalla kıyaslar, her birini diğerinin sınıfına koyamadığımız için de sadece hata yapmakla kalmaz, aynı zamanda keyfilik sokağına sapar, nefsilik batağına düşeriz! Bu, yaratılanlar arasında fitne-fesat çıkarmak demektir! Demek ki, her şeyden önce insan olarak ne olduğumuzu, nereden gelip nereye gitmekte olduğumuzu sorgulamak gerekir.

Kendimizi bilmek mi? Ondan kolay ne var!

Kendimizi bilmenin dünyanın en zor işlerinden biri olduğunu kabul etmek gerekir. Zira hakkımızdaki bilgiyle bizim aramızda en az dört perde vardır:

Bu perdelerden biri, o bilgi bir şeyin veya birinin (ben) içinde gizlidir, örtülüdür, zira psikolojiktir.

İkinci perde; “ben”i, yine “ben”le ölçmenin aldatıcılığıdır. Yani bir cetvelin sağlıklı yapılıp yapılmadığını yine aynı cetvelle ölçerek anlamaya çalışıyoruz! Zira, “ben”i, yine “ben” değerlendiriyorum! Ne ala iş değil mi? Bir mahkeme kur, kendini yargıla bakalım, ne oluyor!

Üçüncüsü de kendi içimizde gördüğümüzü ifşa etmenin, yani başkalarına gösterebilme dürüstlüğünü gösterme zorluğudur! Öyle ki, mesela, hırsızın yaptığı işi (hırsızlığını) anlatması, hiç değilse bulunduğu yeri başkalarına bildirmesi, yani kendini ihbar etmesinin zorluğudur bu!

Dördüncüsü, kendimizi bilmek ve ifşa etmek zordur, çünkü biz hepten kendimizi inşa etmedik! Biz daha “kendimizi bilme”den annemiz, babamız, çevremiz hamurumuzu hayli yoğurdular. Daha kendimize gelmeden oluşan zevklerimiz, beğenilerimiz, korkularımız ve alışkanlıklarımız var!

Onun için insan “kendine iyi bak”masını bilmelidir! Bu bakış, kendini koruma bahanesiyle, egosunu besleme bakışı yahut kuru bir bakış değil, ilmi ve ahlâkî bir bakış olmalıdır.

O halde kendimizi bilmek için ne yapalım?

Önce kim olduğumuzu bilmek için insanın ve insanlığın ne olduğuna, sonra da birey olarak davranışlarımıza, işlerimize ve eserlerimize bakalım. Kendimizi bunlar üzerinden sorgulayalım!

Sonra yanlışlarımızın, eksiklerimizin, başarısızlıklarımızın, lüzumsuz ve faydasız işlerimizin, hatta kendimizden bile gizlediğimiz ayıplarımızın bir listesini çıkaralım!

Başkalarının hakkımızda yaptıkları tenkitleri, değerlendirmeleri ve vardıkları yargıların her birini yüzümüze birer ayna olarak tutalım!

Bir kalabalıkta, tanımadığımız biri -kelimenin her anlamıyla – ayağımıza bastığında nasıl tepki verdiğimizi…

Eve aç geldiğimiz bir akşam saatinde, tam sofraya oturduğumuzda eşimizin yemeği yaktığını duyduğumuzda ne hissettiğimizi ve ne söylediğimizi…

Her akşam kiminle arkadaşlık ettiğimize ve eve davet ettiklerimize bakalım: Televizyon kanallarıyla mı, yoksa kitaplarla mı?

Öfkelendiğimizde ne yaptığımızı….

Bunları yapabildiğimizde “ben” olarak olgunlaşmaya ve topluma katkı yapmaya başlarız…