Prof. ÖKTEN: İnsan şehri, şehir insanı inşa eder

Ankara’da, 13-15 Kasım 2015 tarihleri arasında Felsefe Şûrası yapıldı. Türkiye’nin Saygın şahsiyetlerinden Prof. Saadettin ÖKTEM bu Şûrada “Şehir ve Medeniyet Tasavvuru” başlıklı bir konuşma yaptılar. Saygıdeğer Hocamızın burada yaptıkları konuşmadan aldığımız notları aşağıda yazılı olarak sizlerle paylaşıyoruz:[i]

Şehir yapılardan ibaret değildir. Şehirli olmazsa şehir de olmaz. Çünkü şehir, insan unsuruyla vardır. Şehirli olmak, şehirde yaşamak değildir. Şehirli, şehirli gibi davranan ve yaşayan insandır. Şehirde bulunmak insanı şehirli yapmaz. Çünkü yaşamak bir eylemdir. İnsan tercih yaparak veya taklit ederek yaşar.  Tercih yapan şehri inşa eder. Şehir yapısal olmaktan ibaret değildir ama yapısal olan da şehrin içindedir.

İnsan davranışla ve yaşadığı hayatla şehri inşa eder ve kendisi de şehirde inşa edilir. Bu şekilde şehirle, mekânla bütünleşir. Şehre pozitif katkı yapar. Pozitif katkı yapıyorsa şehri inşa eder ve inşa olunur. Karşılıklı bu inşa etme ve edilme bir süreçtir.

Mekân statiktir. Şehir dinamiktir. Sürekli bir dinamizm içindeyiz. Bu dinamizmle mekâna aktivite kazandırırız. Şehir, insanın ve mekânın birlikte var olmasıdır. Türkiye’de bunun ne kadar gerçekleşebildiği tartışmalıdır. Fiziksel mekân insan eylemleriyle birleşince şehir olabiliyor. Şehir yapay yapılanmadır. İnsanın çabasının ürünüdür. Doğada böyle bir şey yoktur.

Şehirleşme üç halde vardır

Şehir üç halde var olur: İnşa edilmekle, dönüştürülmekle ve korunmakla.

İnşa edilen idrak edilir, öyle inşa edilir. İdrak edilen inşa edilerek hayatiyet kazanır. Bağdat ve New York birer inşa örneğidir. Şehir değerlere göre inşa edilir.

Dönüşüm, toplumsal yapılanmanın eseri olan bir şehri başka bir toplumsal yapıya dönüştürmektir. Var olan bir şehrin orada yaşayanların değerlerine ve hayat tarzına uymadığı fark edilir ve dönüştürülür. Şam ve İstanbul böyledir.

Dönüştürme işi de değerler sitemine göre yapılır. İnsanda seçme, değiştirme ve terkip özellikleri vardır. Bunlar değerler sistemine göre yapılır. Değerler sisteminde ahlâk ve kontrol sistemleri vardır. Hayata geçirilende ahlâk ve hukuk sistemi olmalı. İstanbul, Konstantiniye’den İstanbul’a külliyelerle dönüştürülmüştür. Dönüştürme işi bir süreçtir. İstanbul’un dönüştürülmesi iki yüzyıl sürmüştür.

İnşa edilmiş veya dönüştürülmüş şehir korunur. Korunarak yaşatılır. İnsanın bir medeniyet tasavvuru vardır ve medeniyet tasavvuruna uygun davranır. Medeniyet tasavvuruna uygun davranışlar şehirde de olmalı. Özgün şehir o davranışlar sonunda görünür hale gelir. Mesela New York Kapitalist tasavvur örneğidir.

Medeniyet tasavvuru ve şehir

Her objenin iki boyutu vardır:

-İşlevsel boyut

-Simgesel boyut

Bu boyutlar şehirde de görünür. Şehrin işlevsel boyutunda medeniyet tasavvurunu görürüz. Şehir büyük bir objeler kompleksidir. Yapı, medeniyet tasavvurunu hayata geçiriyorsa, onu kolaylaştırıyorsa kabul görür. Mekân bütünlüğü şehir ahlâkının bir tezahürüdür. Mekânsal yapı medeniyet tasavvurunu ve ahlâkı yaşanmasını kolaylaştırır.

Simgesel boyut da medeniyet değerlerini yansıtır. Simgesel olan şehri ve ona ait olanı özendirir, sevdirir, sevimli gösterir. Simgesel boyut şehrin estetik değerlerini yansıtır. Mekânsal olan her iki boyutuyla medeniyet değerlerinin yaşanmasını kolaylaştırır ve ihlalini önler.

Şehir insan ve mekân unsurları, işlevsel ve simgesel boyutuyla insanı eğitir. İnsanın eğitimi şehirle başlar. İnsanın eğitimi sabah saat beşte ezan sesini duymakla başlar. Zevkleri ve davranışları ona göre oluşur. İnsan medeniyet anlayışını, zevklerini şehirde hayata geçirir. Şehir de o yapısıyla döner kendi zevkini insana dikte eder. Karşılıklı ve sürekli bir eğitim sürecidir bu.

[i] 1- Bu yazı; Yıldırım Beyazıt Üniversitesi tarafından Ankara’da düzenlenen Felsefe Şurasında konuşan Prof. Sayın Saadettin ÖKTEM tarafından yapılan konuşmada alınan notlardan derlenerek yazılmıştır. Yazıdaki herhangi aykırı bir ifade bize aittir. (Editör)

 2- Felsefe Şurası: Düşünce Geleneğimiz ve Günümüz Bilim Disiplinleri. İmkanlar, Sorunlar ve Çözüm Önerileri. Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Atatürk Kültür Merkezi, Türk Felsefe Derneği. Ankara, Başkent Öğretmenevi, 13-15 Kasım 2015.

– Üst resim: Felsefe Şurasından bir görüntü.

– Sokak resmi: https://tr.wikipedia.org/wiki/Dosya:Carsi_sokak.JPG